Kompletny przewodnik po retinoidach i ich działaniu

Niewiele składników pielęgnacyjnych cieszy się tak dużym uznaniem dermatologów i kosmetologów, jak retinol lub, bardziej szczegółowo, retinoidy. Większość specjalistów z zakresu pielęgnacji skóry powie, aby rozpocząć ich stosowanie w okolicach 25. roku życia. Jest to zalecane, ponieważ retinoidy pomagają radzić sobie z szerokim spektrum problemów skórnych.

Dostępne w wielu formach, retinoidy, zaczynają się od silnych leków na receptę i kończą na produktach pielęgnacyjnych dostępnych bez recepty. Można je kupić w aptece lub w ulubionym drogim sklepie z kosmetykami. A odwrotnie do powszechnej opinii, istnieje wiele form, które są wystarczająco delikatne dla osób o wrażliwej skórze.

Retinal, retinol, retinaldehyd, retinoidy… co to jest, czyli zawiła terminologia

Ponieważ termin “retinoid” jest w zasadzie określeniem, obejmującym wiele pochodnych witaminy A, łatwo jest pogubić się w terminologii. Co różni retinol od retinaldehydu (zwanego również retinalem)? Co to jest trifaroten? Nie martw się, poniżej znajdziesz przewodnik po wszystkich rodzajach i formach retinoidów, ich hierarchii oraz informacje, jak znaleźć odpowiedni dla konkretnych potrzeb skóry. Dowiesz się również o najpopularniejszych wegańskich alternatywach. Ale najpierw podstawy.

Retinoidy: jak działają?

Retinoidy dzielą się na cztery główne kategorie:

• estry retinylu
• retinol
• retinaldehyd
• kwas retinowy

Pierwsze trzy są dostępne jako produkty pielęgnacyjne dostępne bez recepty, podczas gdy kwas retinowy jest dostępny wyłącznie na receptę. Wszystkie przekształcają się kwas retinowy w głębszych warstwach skóry. Zmienia to strukturę DNA skóry, a tym samym jej wygląd i strukturę. W efekcie poprawia się pigmentacja skóry, wygląd zmarszczek i linii oraz znika trądzik.

Niezależnie od tego, jaki rodzaj retinoidu nałożysz na skórę, skóra może wykorzystać tylko jego “najbiologiczniejszą” aktywną formę, którą jest kwas retinowy. Estery retinylu, retinol i retinaldehyd muszą najpierw przekształcić się w kwas retinowy bezpośrednio na powierzchni skóry, aby skóra mogła czerpać korzyści. Im więcej kroków składnik musi wykonać, żeby doszło do tego procesu, tym słabsze (a więc delikatniejsze) będzie działanie.

Podział retinoidów

Podział retinoidów od najsłabszych do najsilniejszych:

1. Estry retinylu
2. Retinol
3. Retinaldehyd
4. Kwas retinowy

Podział retinoidów na generacje:

• I generacja: tretynoina, retinol, izotretynoina, retinaldehyd
• II generacja: monoaromatyczne –  syntetyczne, np. acytretyna
• III generacja: poliaromatyczne – syntetyczne, np. adapalen, tazaroten
• IV generacja: pochodne pironu, np. trifaroten

Retinoidy znajdują się na odwróconej skali między skutecznością a drażliwością. Wśród produktów, dostępnych bez recepty, estery retinylu są najmniej skuteczne i najbardziej stabilne. Retinol jest pośredni, a retinaldehyd (retinal) jest najskuteczniejszy, ale najtrudniejszy do utrzymania stabilności. Ich skuteczność również koreluje z poziomem podrażnienia, jakie można odczuwać, chociaż formuła produktu i stężenie retinoidu również na to wpływają. Najsilniej działający w grupie, ale też mocno drażniący, jest oczywiście kwas retinowy.

Więc jak określić, która forma retinoidów jest odpowiednia? Wszystko zależy od problemu z jakim się borykamy. O tym niżej.

Rodzaje retinoidów: retinoidy bez recepty

Estry retinylu (palmitynian, octan retinolu)

Retinoidy są powszechnie uważane za przyczynę zaczerwienienia i podrażnienia skóry, ale na szczęście są opcje, które zapewniają wszystkie korzyści bez bardziej szkodliwych skutków ubocznych. W takim razie? Estry retinylu. Najmniej skuteczna forma retinoidów. Estry retinylu potrzebują trzech kroków, aby przekształcić się w kwas retinowy na skórze. Najpierw przekształcają się w retinol, a następnie w retinaldehyd, zanim staną się aktywne. Oznacza to, że te pochodne witaminy A – w tym retinyl palmitate, retinyl acetate i etinyl propionate –  są dość delikatne.

Dla kogo:

Produkty z esterami retinylu są świetne dla osób, używających retinoidów po raz pierwszy lub dla osób o bardzo wrażliwej skórze. Choć są najsłabszą formą retinoidów, przy stosowaniu ich stale, w odpowiednich stężeniach, mogą pomóc w rozwiązywaniu wielu problemów skórnych, takich jak linie i zmarszczki, nierówna struktura i koloryt skóry oraz nawet łagodniejsze formy trądziku.

Retinol

Najpopularniejszą i najlepiej poznaną formą retinoidów jest retinol, który słynie z wielu właściwości przeciwstarzeniowych i odmładzających skórę. Jego używanie, jak i innych retinoidów, jest prawdopodobnie najważniejszym krokiem, jaki możesz podjąć dla ogólnego zdrowia skóry i przeciwstarzeniowej kuracji. Retinol złuszcza, zapobiega trądzikowi, rozjaśnia, kontroluje wydzielanie sebum, wygładza drobne linie i zmarszczki, oczyszcza pory i wiele więcej.

Retinol wymaga dwóch kroków, aby przekształcić się w kwas retinowy. Najpierw przekształca się w retinaldehyd, co czyni go skuteczniejszym od estrów retinylu. Ale znany jest ze swojej drażliwości, wysuszającego działania i silnego złuszczania skóry. Może to być wadą dla osób o bardziej wrażliwej skórze. Skóra może potrzebować pewnego czasu, aby przyzwyczaić się do retinolu, dlatego najlepsze jest stopniowe budowanie tolerancji.

Dla kogo:

Dla osób z pierwszymi oznakami starzenia skóry, jak i dla tych, którzy zaczynają kurację przeciwstarzeniową (po 25. roku życia) oraz dla osób z niewielkimi problemami, takimi jak, przebarwienia słoneczne, wypryski.

Retinaldehyd

Znany również jako retinal – nie mylić z retinolem –  jest najsilniejszym z retinoidów dostępnych bez recepty. Jest bliżej kwasu retinowego na skali przekształcania. Potrzebuje tylko jednego kroku, aby przekształcić się i stać się aktywny, co czyni go skuteczniejszym niż wspomniane estry retinylu i retinol. Podobnie jak retinol, retinaldehydy, równoważą koloryt i strukturę skóry, wygładzają zmarszczki i drobne linie oraz zapobiegają trądzikowi. I podobnie jak w przypadku retinolu, podrażnienie i wysuszenie skóry są również możliwe, jednak będzie on nadal łagodniejszy od czystego kwasu retinowego.

Dla kogo:

Szczególnie polecany w kuracji przeciwzmarszczkowej i przeciwstarzeniowej.

Estry kwasu retinowego (retinyl retinoate i hydroxypinacolone retinoate)

Stosunkowo nowa forma retinoidów, która jest uważana za pośrednią pomiędzy retinolem a kwasem retinowym pod względem skuteczności. Chociaż są one bardzo skuteczne w walce z szerokim zakresem problemów skórnych, okazały się być całkiem łagodne. Dwie formy estrów kwasu retinowego, to retinyl retinoate (R-Retinoate) i hydroxypinacolone retinoate (HPR), znany również jako granactive retinoid. W odróżnieniu od innych form retinoidów, retinyl retinoate, przekształca się zarówno w kwas retinowy, jak i retinol, gdy ma kontakt ze skórą. Oznacza to, że ​​oferuje zarówno natychmiastowe, jak i opóźnione korzyści, ponieważ retinol rozpoczyna swój własny dwustopniowy proces przekształcania. HPR łączy się bezpośrednio z receptorami retinoidów, bez konieczności przekształcania w kwas retinowy.

Dla kogo:

Polecany w kuracji przeciwzmarszczkowej i przeciwstarzeniowej, dla osób z nierównym kolorytem skóry, utratą jędrności, dużymi porami, itd.

Rodzaje retinoidów: retinoidy na receptę

Adapalen

Jest to syntetyczny retinoid, który nie musi być przekształcany w kwas retinowy przed uzyskaniem aktywności. W Polsce jest dostępny na receptę pod nazwą leku Differin. Adapalen zapobiega powstawaniu nowych zmian trądzikowych i podobnie jak inne retinole, pomaga wyrównać strukturę i koloryt skóry. Zmniejsza także stan zapalny i zaczerwienienie spowodowane trądzikiem. Adapalen jest uważany za pierwszy produkt leczniczy, zawierający mocne retinoidy przeciwtrądzikowe. Jest również najsłabszy (a zatem najdelikatniejszy) ze wszystkich retinoidów dostępnych na receptę. Dlatego może być doskonałym produktem wprowadzającym dla osób o wrażliwej lub trądzikowej skórze.

Kwas retinowy

Jak wspomniano wcześniej, kwas retinowy jest najpotężniejszą formą retinoidów. Jest to końcowy produkt biologicznie aktywny na skórze i dlatego jest najsilniejszy. Ponieważ jest już aktywny i nie musi być konwertowany na skórze, natychmiast rozpoczyna swoją magiczną odbudowę i naprawę komórek. Oznacza to jednak, że mogą wiązać się z tym silniejsze działania niepożądane niż u jego słabszych odpowiedników. Ze względu na swoją siłę kwas retinowy dostępny jest tylko na receptę.

Leczenia kwasem retinowym mogą obejmować bardziej poważne schorzenia skóry, takie jak trądzik krostkowy, a także oznaki starzenia się (np. plamy starcze), przebarwienia i melasma. Kwas retinowy stymuluje również produkcję nowych naczyń krwionośnych w skórze, co poprawia jej koloryt.

Tretinoina

Znana również jako Retin-A, tretinoina, to forma miejscowa czystego kwasu retinowego. Jest więc już aktywna i nie musi być konwertowana na skórze. To jedna z najpopularniejszych form witaminy A do stosowania miejscowego i jedna z najlepiej badanych do tej pory ze względu na pozytywne efekty na fotostarzenie i trądzik. Jest stosowana w leczeniu trądziku, wyrównywaniu pigmentacji skóry, takiej jak melasma i pozapalne przebarwienia, a także jako nieinwazyjne leczenie drobnych linii i zmarszczek.

Ponieważ tretinoina jest czystym kwasem retinowym, jest to jeden z potężniejszych retinoidów na receptę, ale to oznacza również, że jego stosowanie wiąże się z działaniami niepożądanymi. Po rozpoczęciu stosowania można spodziewać się złuszczania, suchych plam, łagodnego zaczerwienienia i być może wybuchu trądziku. Powolne stosowanie produktu (dwa do trzech razy w tygodniu, zamiast codziennie) i stosowanie go razem z niekomedogennym kremem nawilżającym, pomaga szybciej i łatwiej przyzwyczaić skórę do składnika.

Izotretynoina

Izotretynoina to doustna forma kwasu retinowego i najsilniejsza ze wszystkich retinoidów. Dlatego często jest stosowana w przypadku bardziej nasilonych i opornych form trądziku. Po podaniu doustnym trwale zmniejsza rozmiar gruczołów łojowych i produkcję łoju. Ze względu na to, że jest to mocny lek, może wywoływać działania niepożądane, tj. sucha skóra, oczy, nos i usta oraz bóle mięśni. Badania krwi są sprawdzane co miesiąc, aby upewnić się, że pacjent toleruje lek.

Pomimo działań niepożądanych, izotretynoina, może przynieść bardzo skuteczne rezultaty. Jest jedynym lekiem na trądzik, który ma długotrwałe korzystne efekty na skórę. Statystyki pokazują, że 70% osób, u których stosowano lek, będzie miało czystą skórę przez całe życie. Pozostałe 30% może mieć ponownie trądzik, ale zazwyczaj jest on mniej nasilony niż przedtem. Przyjmowanie niskich dawek przez dłuższy czas leczenia może zapewnić długotrwałe wyleczenie trądziku z minimalnym dyskomfortem.

Trifaroten

Nowszym retinoidem na receptę stosowanym w leczeniu trądziku jest trifaroten, w Polsce pod nazwą leku Aklief . Jest jedynym retinoidem miejscowym, który selektywnie działa na receptor kwasu gamma-retinowego – najczęstszym receptorem kwasu retinowego występującym w skórze. Udowodniono, że usuwa martwe komórki skóry, oczyszcza pory i pomaga zapobiegać powstawaniu nowych zmian trądzikowych.

Jeśli adapalen nie działał, rozważ tę opcję jako następny krok. Jest silniejszy od innych retinoidów z niższym ryzykiem podrażnienia. Jest bardziej skuteczny niż adapalen, ale mniej skuteczny niż tretinoina. Trifaroten to również świetny wybór do leczenia trądziku, który obejmuje większe obszary ciała. Ze względu na specyficzność receptora, trifaroten jest jedynym retinoidem zatwierdzonym przez FDA do stosowania na dużych powierzchniach skóry, w tym na klatce piersiowej, barkach i plecach.

Tazaroten

Kolejnym silnym z retinoidem miejscowym jest tazaroten (znany również jako Zorac). Jest to retinoid łączący się zarówno z receptorami kwasu beta-retinowego, jak i gamma-retinowego w skórze. Jest stosowany w celu leczenia problemów takich jak trądzik, łuszczyca i uszkodzenia skóry przez promieniowanie słoneczne. Działa w leczeniu trądziku i łuszczycy, hamując nadmierny wzrost komórek skóry i zmniejszając stan zapalny. Udowodniono również, że skóra po jego stosowaniu staje się napięta, pigmentacja jest wyrównana, a drobne linie są wygładzone. Tazaroten może być szczególnie wysuszający – nawet bardziej niż tretinoina. Jest dostępny w różnych formułach, takich jak kremy, pianki i żele.

Rodzaje retinoidów: roślinne retinoidy

Oprócz wielu form retinoidów istnieje szereg roślinnych alternatyw, które są reklamowane jako produkty, dające podobne korzyści do retinoidów. Ich długofalowe działanie nie zostało jednak jeszcze zbadane. Modny ostatnio roślinny, czy też naturalny, retinol, reklamowany w kosmetykach (np. stewia), ma bardzo wątpliwe działanie (w porównaniu do retinolu). Aktualnie najwięcej badań i pozytywnych efektów ma tylko bakuchiol i na nim się skupimy.

Bakuchiol

Jest to naturalny, wegański składnik, pochodzący z rośliny Psoralea corylifolia, która była stosowana od wieków w tradycyjnej ajurwedyjskiej i chińskiej medycynie. Bakuchiol posiada właściwości przeciwutleniające i przeciwzapalne podobne do retinolu, co czyni go świetną alternatywą w leczeniu oznak starzenia się, takich jak drobne linie, zmarszczki i nierówny odcień skóry. Może również zwiększać jędrność skóry i zmniejszać widoczność porów.

Cudowną rzeczą w przypadku bakuchiolu jest to, że choć dostarcza wszystkich tych fantastycznych korzyści, jest znacznie łagodniejszy niż zwykły produkt z retinolem. Świetnie sprawdza się u osób, które zaczynają pielęgnację retionlem lub próbowały retinolu w przeszłości, ale stwierdziły, że go nie tolerują. Jest również świetny jako uzupełnienie kuracji z łagodnymi retinoidami.

Retinol, retinolowi nierówny… czyli o cenach leków i kremów

Może zadajesz sobie pytanie, dlaczego niektóre retinoidy są droższe od innych. Im większa siła, tym wyższa cena, prawda? W pewnym sensie jest to błędne myślenie. Prawda leży po środku. Wszystkie formy retinoidów – zarówno dostępne bez recepty, jak i na receptę – różnią się ceną. Ceny retinoidów różnią się, zwłaszcza w przypadku leków na receptę. Wiele skutecznych retinoli jest dostępnych w lokalnej aptece w niższej cenie, ale możesz również kupować produkty z retinolem o wątpliwym działaniu w sklepach z luksusowymi kosmetykami.

To samo dotyczy pozostałych form retinoidów, a cena nie ma nic wspólnego z siłą, a raczej z ich formułą i stabilnością. Produkty z estrami retinylu nie są koniecznie tańsze od retinoli, a produkty z retinaldehydem (retinalem) nie są koniecznie droższe od retinoli (weźmy np. produkty marki Avene ze średniej cenowo półki). Wyższa cena niekoniecznie oznacza wyższej jakości produkt. To mówi głównie o markowaniu i pozycjonowaniu produktu na rynku, a nie o jakości składnika. Możliwy jest zakup odpowiedniego retinoidu dla konkretnych potrzeb skóry, niezależnie od budżetu.

Jeśli rozważasz wypróbowanie nowego produktu z retinoidami nie boj się spróbować jednej z powyższych opcji. Skonsultuj się z zaufanym dermatologiem w celu uzyskania porady.